HISTORIA SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO W TELATYNIE
Początki
Polska szkoła w Telatynie powstała w 1916 roku. Była to czteroklasowa placówka. Zajęcia lekcyjne odbywały się w tzw. popówce, potem w wynajętych izbach u gospodarzy i w „ starym” Domu Ludowym, który znajdował się na skraju łąki, w pobliżu kapliczki Św. Anny - obecnie przy zbiegu ulic Brzozowej i Św. Anny. W Kronice Szkolnej z lat 1958- 1978 zawarta jest informacja, że już od 1935 r. lekcje odbywały się w nowym, murowanym budynku z poddaszem.
Na parterze mieściły się cztery sale lekcyjne, korytarz i pokój nauczycielski. Na poddaszu znajdowało się mieszkanie dla nauczyciela. Znamy nazwiska kierowników szkoły w okresie XX- lecia międzywojennego. Byli to: Michał Gancarz, Franciszek Bartłomowicz, Michał Komisarczuk, Jan Błaszczuk, Bolesław Kasjaniuk.
Czas wojny
W 1939 roku budynek szkoły zajęli niemieccy żołnierze. Następnie korzystały z niego ukraińskie dzieci. W tym czasie polskie dzieci uczyły się w nowym Domu Ludowym nowym. Od 1942 roku funkcjonował w budynku szkolnym posterunek milicji ukraińskiej. Dwa lata później umocniono go poprzez obmurowanie i okratowanie. Kiedy Armia Radziecka i Armia Polska wyzwalały nasze tereny spod niemieckiej okupacji, Ukraińcy opuszczając szkołę, zdetonowali w niej ładunek wybuchowy. Wybuch zniszczył dach i większość wnętrza.
Lata powojenne – czas odbudowy
Dopiero w 1949 roku podjęto odbudowę zniszczonego budynku. Od 1947 roku nauka odbywała się w dawnym budynku gminy i Domu Ludowym.
W okresie powojennym w Publicznej Szkole Powszechnej w Telatynie kierownikiem byli kolejno Franciszek Kudyba i Mieczysław Górniak. Do odbudowanego budynku przedwojennego powrócono w 1951 roku. Zmienił się nieco wygląd zewnętrzny budowli: dach został pokryty blachą – wcześniej był pokryty czerwoną dachówką, ścian nie otynkowano; zmieniło się też wnętrze. Kolejna zmiana na stanowisku kierowniczym nastąpiła w 1958r., obowiązki po M. Górniaku przejął Józef Michalczuk. W tymże roku w szkole zorganizowano Wieczorowy Kurs Krawiecki prowadzony przez Zakład Doskonalenia Rzemiosła w Lublinie, którego instruktorem była Władysława Tracichleb. Kurs ukończyło 12 słuchaczek.
Uroczysta choinka szkolna przygotowana przez grono nauczycielskie i Komitet Rodzicielski w dniu 31 grudnia 1959r. oraz przedstawienie sztuki teatralnej przez Młodzieżowy Zespół Teatralny zapoczątkowały zbliżenie i dobrą współpracę społeczności szkolnej z mieszkańcami Telatyna. Właściwa praca szkolna wciąż napotykała trudności – brakowało sprzętu, wyposażenia izb lekcyjnych, budynek wymagał remontu. Mimo trudnych warunków mieszkańcy wsi wielokrotnie wspierali szkołę w różnoraki sposób, np. finansowo, fachową i niefachową pracą społeczną na jej rzecz. Wdzięczni uczniowie i nauczyciele pomogli przy budowie Świetlicy Wiejskiej. Przygotowywali części artystyczne, wystawiali sztuki teatralne, z których pieniądze przeznaczano na dokończenie Świetlicy. Na terenie szkoły działały wówczas PCK, ZHP, Szkolne Koło „Odbudujemy stolicę”, Szkolne Koło Ochrona Przyrody. W czerwcu 1960r. zawiązała się Spółdzielnia Uczniowska, którą wspomagała miejscowa Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”. Na każdym kroku uwidaczniała się ofiarność rodziców, którzy pomagali m.in. przy niwelacji boiska, budowie ogrodzenia, malowaniu sal, wstawianiu podłóg. Dopiero w październiku 1963r. dokończono tynkowanie budynku na zewnątrz. Młodzież szkolna pod kierownictwem nauczycieli przygotowywała akademie rocznicowe. Zorganizowano wycieczki do Warszawy, do Tomaszowa Lubelskiego na film ”Krzyżacy”, który był wielką atrakcją dla uczniów. W 1961 roku otworzono Szkołę Przysposobienia Rolniczego, która bazowała na nauczycielach szkoły podstawowej i jej budynku. Nauczycielem zawodu była Zofia Adamczuk. Przy szkole od maja 1963r. zaczął działać, obok chóru, Zespół Muzyczny pod kierunkiem nauczyciela muzyki Tadeusza Harbuza z Tomaszowa Lub. Dawały one koncerty w Parku Miejskim w Tomaszowie Lubelskim, Telatynie i okolicznych miejscowościach z różnych okazji. Uczniowie mieli możliwość udziału w wycieczce do Krakowa, Zakopanego i Wieliczki zorganizowanej przez Towarzystwo Krajoznawczo – Turystyczne ”Orbis” z Lublina w 1964r. W roku następnym rozpoczęto budowę w czynie społecznym pracowni do zajęć praktyczno – technicznych. Stanęła ona na zachód od szkoły, w ten sposób utworzono szóstą salę lekcyjną. Piąta sala została nieco wcześniej wygospodarowana na poddaszu obok mieszkania dla nauczycieli. Wszystkie pomieszczenia ogrzewano piecami kaflowymi. Nie było kanalizacji, wodę czerpano ze studni znajdującej się przed budynkiem z lewej strony od głównego wejścia. Szkoła miała instalację elektryczną. Na zewnątrz, za budynkiem gospodarczym były sanitariaty. Od strony drogi – na terenie placu szkolnego znajdowało się boisko sportowe. Systematycznie prowadzono zadrzewianie wokół szkoły, założono sad owocowy, ogród warzywny i ogródki kwiatowe przed głównym wejściem. Cały teren ogrodzono, wybudowano chodniki. Wygląd zewnętrzny szkoły i jej otoczenia wywoływał pozytywne wrażenia estetyczne. Tymczasem wyposażenie w sprzęt i pomoce naukowe było ubogie. Na szczęście stale je uzupełniano. Gen.Włodzimierz Muś – uczeń Szkoły Podstawowej w Telatynie w latach 1925-32, podarował 400 książek do biblioteki szkolnej, sprzęt sportowy a nawet ławki. Podobną darowiznę w postaci książek, sprzętu i pomocy naukowych szkoła otrzymała od Jednostki Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego Ziemi Lubelskiej (1964/65). Szkoła miała spore potrzeby aby należycie funkcjonować, niestety środki finansowe były niewielkie. To było przyczyną wielkiego zaangażowania rodziców w prace na rzecz tego najważniejszego źródła oświaty dla całej okolicznej ludności. Również uczniowie na miarę swoich możliwości wspierali szkołę np. przez pracę zarobkową przy zrywaniu chmielu, przebieraniu ziemniaków. Była to bardzo istotna forma pomocy.
W 1968r. w szkole w Telatynie zorganizowano Kurs Dokształcający Dla Dorosłych. W ten sposób16 osób ukończyło szkołę podstawową. W tym czasie cechą charakterystyczną telatyńskiej oświaty jest stosunkowo duża rotacja kadry nauczycielskiej. Niewątpliwie, miały na to wpływ trudne warunki życia w powojennej wsi.
Ostatnie dziesięciolecia XX wieku
Reorganizacja szkolnictwa w Polsce przyniosła w 1972r. zmianę - powołano Gminny Zespół Szkół w Telatynie, którego dyrektorem mianowano Henryka Kapuścińskiego. Po trzech latach zastąpił go na stanowisku Henryk Urban. Wyjątkowym rokiem szkolnym miał być 1977/78, gdyż rozpoczął się 22 sierpnia. Zorganizowano wówczas oddział przedszkolny w wynajętym domu prywatnym, bo w szkole brakowało miejsca. Grupa tych dzieci miała zapoczątkować tzw. dziesięciolatkę. Ciasnota panująca w szkole, nauka na dwie zmiany, ogólnie trudne warunki pracy dla nauczycieli i nauki dla uczniów przyczyniły się do pomysłu,aby zbudować nową szkołę i mieszkania dla nauczycieli. Kryzys gospodarczy lat osiemdziesiątych utrudniał realizację tych zamierzeń. Gminny dyrektor szkół Henryk Urban, jego zastępca Franciszek Struzik, Przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego Józef Grądz, Bolesław Flondro, Naczelnik Gminy Telatyn Ryszard Gałka, Kurator Oświaty i Wychowania dr Andrzej Tokarski , przy wsparciu Wojewódzkiej Komisji Planowania Tadeusza Biniędy, wpłynęli na podjęcie decyzji przez Wojewodę Majewskiego o rozpoczęciu prac budowlanych w 1982r..Wcześniej uporządkowano teren, zburzono budynki gospodarcze, usunięto ponad 20 drzew. Aktywnie pracowali przy tym rodzice. 15 września 1983r. PBRol z Tomaszowa Lub. rozpoczęło inwestycję. Rok później zdecydowano o budowie sali gimnastycznej, która wcześniej nie była ujęta w planie. Mieszkańcy całej wsi udzielali się przy wszelkich możliwych pracach. Nowa szkoła została otwarta 1 września 1986r., chociaż sala gimnastyczna została oddana do użytku w czerwcu 1987r.. Jednopiętrową budowlę tworzyły cztery segmenty połączone łącznikiem. Pierwszy obejmował sześć sal lekcyjnych, pokój nauczycielski, gabinet dyrektora, dwa gabinety pomocy naukowych, łazienki, szatnie, magazyny i przestronne korytarze. Na drugi segment składały się: mieszkanie służbowe M-5, biblioteka szkolna, świetlica, gabinet lekarski, gabinet muzyczny oraz pomieszczenia administracji – Zespół Ekonomiczno – Administracyjny Szkół Telatyn (do 1.01.1996r.). Na parterze tego segmentu mieściły się pomieszczenia bloku żywieniowego – kuchnia z zapleczem i jadalnia. W podpiwniczeniu tej części szkoły są pomieszczenia gospodarcze, magazyny, kotłownia, sanitariaty i natryski dla palaczy. W najstarszej części budynku po przebudowie i remoncie znajdowały się cztery izby lekcyjne dla uczniów klas I – III. Na poddaszu umieszczono „zerówkę” oraz Gminną Bibliotekę Publiczną. Pozostałe pomieszczenia wykorzystywano w czasie zajęć pozalekcyjnych, prób zespołu muzycznego, spotkań harcerzy. Kolejny segment to sala gimnastyczna z magazynkiem na sprzęt sportowy, sanitariaty, natryski i gabinet dla nauczycieli wychowania fizycznego.
Wybudowanie nowej szkoły dało możliwość nauki w Telatynie dzieciom z Posadowa, które dotychczas dojeżdżały do Żulic. Zlikwidowano nauczanie na dwie zmiany, stworzono bardzo dobre warunki do nauki i pracy. Piece kaflowe zastąpiono centralnym ogrzewaniem, podłączono linię telefoniczną, instalację wodno – kanalizacyjną. Zdecydowanie poprawiło się wyposażenie w sprzęt i pomoce naukowe, co było długo słabym punktem powojennej szkoły. Wybudowanie dwóch bloków nauczycielskich pomogło zapobiec częstym zmianom kadry nauczycielskiej, a tym samym zwiększyć efektywność jej pracy.
W swoich początkach kadrę stanowił kierownik szkoły i 3-4 nauczycieli, w latach sześćdziesiątych liczba pedagogów wahała się od 6 do 9 przy liczbie uczniów przekraczającej 200 (np. rok 1969/70 – 278 uczniów, 8 klas od 1966roku). W roku szkolnym 1981/82 pracowało 11 nauczycieli z 194 uczniami. W wyniku wydarzeń sierpniowych w oświacie nastąpiły ważne zmiany: zrezygnowano z 10 – latki, wprowadzono 5 – dniowy tydzień pracy, nastąpiły zmiany w treściach programowych i podręcznikach, obniżono etaty nauczycielskie. W1984r. zlikwidowano stanowisko Gminnego Dyrektora Szkół, powołano inspektora przy naczelniku gminy. Inspektorem został Franciszek Struzik, zaś Henryk Urban kontynuował pracę jako dyrektor szkoły podstawowej. W nowych, bardzo dobrych warunkach lokalowych nauczyciele mogli kształcić następne roczniki uczniów. W1989r. z funkcji inspektora zrezygnował Franciszek Struzik, którego zastąpił Mieczysław Szaruga. W roku następnym wprowadzono nauczanie religii do szkół. Pierwszym katechetą był ksiądz proboszcz parafii Żulice – ks. Jan Krupiński. W roku szkolnym1992/93 pracowało 15 nauczycieli z 238 uczniami. W latach osiemdziesiątych można zauważyć wzrost kwalifikacji nauczycielskich - w latach 1972 - 1995 tylko trzech nauczycieli posiadało w dniu zatrudnienia wykształcenie wyższe, umożliwiono pracującym podjęcie studiów zaocznych. Wysoki poziom pracy nauczycieli, wielkie zaangażowanie w przekazywanie wiedzy uczniom widoczne były na każdym etapie istnienia szkoły. Uczniowie reprezentowali swoje umiejętności, talent i wiedzę na różnych płaszczyznach: wiedzy przedmiotowej, sportu, śpiewu (HAGA), pasji i zainteresowań pozaszkolnych, działalności spółdzielczej, harcerskiej, pracach społecznych w organizacjach szkolnych i pracach na rzecz szkoły i środowiska (np. budowa stadionu, urządzanie siłowni, akcje zadrzewiania). Od początku swego istnienia tu realizowano obok celów dydaktyczno – wychowawczych, także kulturotwórcze. W1994r. uczniowie wraz z wychowawcami włączyli się do akcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, która jest rokrocznie podejmowana. Cała społeczność szkolna wielokrotnie angażuje się w działania charytatywne na rzecz domu dziecka, fundacji wspomagających biednych, chorych, niepełnosprawnych, poszkodowanych przez zdarzenia losowe itp.. Od 27.01.1995r. do 1.06.1995r. obowiązki dyrektora szkoły pełniła Kazimiera Wasylczuk, a od 1.09.1995 do 31.08.1996r. - Józef Jędrusyna. Kolejnym dyrektorem zostaje Zofia Bartoszek.
XXI wiek
W wyniku reformy oświatowej obok szkoły podstawowej utworzono 3 – letnie Gimnazjum, przy czym skrócono edukację w szkole podstawowej z 8 do 6 klas. Wówczas na stanowisko dyrektora nowej placówki oświatowej powołana została Zofia Bartoszek, zaś na stanowisko dyrektora podstawówki - Józef Jędrusyna. Po jego przejściu na emeryturę w 2007r., w drodze konkursu dyrektorem Szkoły Podstawowej w Telatynie zostaje Bogdan Tucki. W 2009r. po stosownych pracach remontowo – adaptacyjnych w „starej” szkole utworzono dwa oddziały przedszkolne - dla 3 i 4 - latków oraz dla 5 – latków. Największym wydarzeniem w życiu szkoły było uroczyste nadanie jej, w dniu 17 czerwca 2011r., imienia Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Bibliografia:
- Kronika szkolna z lat 1958 - 78.
- Kronika szkolna z lat 1979 - 93.
- Kronika szkolna z lat 1994 – 98.
- 1996, Kargol Elżbieta ”Dzieje Szkoły Podstawowej w Telatynie w latach 1936 – 1996”, Kielce, praca magisterska WSP Kielce.
- 2003, Niedźwiedź Józef ”Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego”, Zamość 2003.
- 2011, Niedźwiedź Józef, Niedźwiedź Ewa, Stąsiek – Witkowska Elżbieta „Dzieje miejscowości gminy Telatyn powiat tomaszowski”, Telatyn – Zamość.
Opracowała mgr Joanna Szuryn